Dy presidentë të Shteteve të Bashkuara i referohen të njëjtit person me këto fjalë. Ndërsa Donald Trump në një takim zyrtar në New York e quan Rexhep Tayyp Erdogan një mik të mirë, Joe Biden e konsideron homologun e tij turk një kundërshtar – siç dëshmohet nga një intervistë e botuar në New York Times në Janar 2020, kur ai ende po kandidonte për President.
Për Erdoganin, ndryshimi i pushtetit në Uashington nuk është një lajm i mirë. Udhëheqësi turk e uroi me vonesë Biden, tre ditë pasi u shpall fitues. Dhe në të njëjtën kohë ai i dërgoi një mesazh Trump në të cilin e falënderoi për “miqësinë e tij të ngushtë”.
Metodat autokratike
Trump favorizoi metodat autokratike të qeverisë Erdogan. Nën udhëheqjen e Biden, nga ana tjetër, Ankaraja nuk do të përfitojë më.
Ndryshe nga Trump, presidenti i ri i SHBA përqendrohet në një politikë të jashtme të bazuar në vlera – dhe në bashkëpunimin e ngushtë me Bashkimin Europian.
Kritikët e kanë qortuar Turqinë për qëndrimin më shumë si një homolog se sa një aleat në sferën e NATO-s: nën udhëheqjen e Erdogan vendi ndezi konfliktet në Mesdhe, ndërhyri në mënyrë të njëanshme në Siri, Libi dhe në rajonin e Nagorno-Karabakh dhe mbështeti Rusinë.
“Qeveria turke supozon se Perëndimi po përballet me sfida që me shumë vështirësi do të rregullohen,” sipas Sinem Adar, studiues në SWP (Instituti Gjerman për Çështje Ndërkombëtare dhe Siguri).
Kjo dinamikë sipas tij filloi para epokës së Trump. “Nën udhëheqjen e Barak Obamës, SHBA filloi të tërhiqej nga Lindja. Në këtë situatë të krijuar, Turqia ka marrë një rol gjithnjë e më agresiv në rajon, ”thotë Adar. Dhe Trump, nga ana tjetër, e ka lejuar.
Biden në vend të kësaj synon të organizojë një “Samit mbi Demokracinë” për të luftuar korrupsionin dhe autoritarizmin dhe për të forcuar të drejtat e njeriut. Ai ka deklaruar vazhdimisht se politika e tij e jashtme është e orientuar drejt vlerave demokratike dhe bashkëpunimit ndërkombëtar.
“Turqia do të jetë (në këtë drejtim) një provë e rëndësishme“, tha Ian Lesser, nënkryetar i Fondit Gjerman Marshall. Biden do të duhet të ruajë ekuilibrin për t’u përballur me Turqinë pa e tjetërsuar atë.
Afrimiteti me Moskën
Lista e konflikteve është e gjatë. Ajo që irriton mbi të gjitha amerikanët është afrimiteti i Ankarasë me Moskën. Pas blerjes nga Ankaraja të sistemit raketor të mbrojtjes ajrore R-S S-400, Uashingtoni përjashtoi Turqinë nga programi F35.
SHBA frikësohet se përmes radarëve të ndjeshëm të sistemit të Moskës do të jetë në gjendje të marrë të dhëna për ushtarët amerikanë. Për Kremlinin, furnizimi me armë i një vendi të NATO-s përbën një veprim të precedentë.
Turqia tashmë ka marrë furnizimin e parë të S-400 dhe po pret të dytin.
Në dhjetor, SHBA-ja vendosi sanksione ndaj Turqisë, i cili autorizon Presidentin e Shteteve të Bashkuara të marrë masa ndëshkuese kundër një pale të tretë.
Dënime më të rënda
Por megjithëse Kongresi ishte unanim, Trump aplikoi vetëm masa të lehta, që synonin udhëzime individuale administrative dhe individë. Marrëdhënia personale midis Erdogan dhe Trump, sipas Lesser, “ishte ndoshta një pengesë për sanksione më të rënda”.
Nën udhëheqjen e Biden situata mund të jetë ndryshe. Sekretari i Jashtëm Antony Blinken i komunikoi Kongresit rreth masave të marra kundër Turqisë. Ai e quajti të papranueshme që “një i ashtuquajtur partner strategjik” i SHBA-së ka një marrëdhënie të mirë me një nga kundërshtarët më të mëdhenj të Amerikës – Rusinë.
Blinken është një ekspert i politikës së jashtme, i cilinjeh mirë Europën dhe Turqinë. Si anëtar i Këshillit të Sigurisë Kombëtare, ai shoqëroi Presidentin Klinton në vitet 1990 në një vizitë zyrtare në Turqi.
Pyetja themelore me të cilën përballet administrata e Biden-it në lidhje me Turqinë është nëse Ankaraja ka ndonjë vlerë për interesat amerikane mbi Rusinë. Përgjigja do të varet nga pozicioni i Erdoganit dhe gatishmëria e tij për të dorëzuar S-400.
Pika kyçe e Mesdheut
Rusia është mbase rasti kryesor i konfliktit midis Uashingtonit dhe Ankarasë, por jo i vetmi. Politika turke e zgjerimit në Mesdhe është gjithashtu shqetësuese për Capitol Hill. Turqia ka përfunduar një marrëveshje me qeverinë e Libanit për shfrytëzimin e burimeve minerale në Mesdheun lindor në këmbim të mbështetjes ushtarake në luftën civile.
Athina nga ana tjetër ka akuzuar Turqinë për eksplorimin e paligjshëm të gazit në ujërat greke dhe qipriote. Konflikti ka rrezikuar disa herë të çojë në konfrontim të armatosur.
Sidoqoftë, Uashingtoni ka një interes në stabilitetin e rajonit. Biden duhet të imponojë dakordësime me ligjin ndërkombëtar për Turqinë me më shumë autoritet se paraardhësi i saj.
Hetimi mbi Halkbank
Një hetim i rëndësishëm do të kryhet gjithashtu nën udhëheqjen e Biden, cili i aftë të ketë një ndikim të thellë në ekonominë turke, si dhe mbi presidentin dhe familjen e tij.
Banka e shtetit turk Halkbank, të dyshuar për transferimin e paligjshëm të miliarda monedhave dhe arit në Iran, është subjekt i këtij hetimi. Kryeprokuroria e Nju Jorkut filloi hetimet që nën udhëheqjen e Obamës. Erdogan dyshohet se ka bërë presion ndaj Trump për të pezulluar hetimet.
Ish Këshilltari i Sigurisë Kombëtare të Trump, John Bolton zbulon në librin e tij se Trump i dha mundësinë Erdogan për zëvendësimin e prokurorëve dhe New York Times kreu një hetim të hollësishëm se si u sabotua hetimi.
Edhe siç pritej, hetimi vazhdon ende dhe zyrtarët e Halkbank do të dënohen, do të ketë pasoja të rënda në ekonominë turke tashmë të trazuar. Erdogan e kupton menjëherë kur ndryshon era politike. Sanksionet si nga SHBA dhe BE, do të kishin një ndikim të fortë në qeverisjen e vendit të tij.
Ai nuk duhet t’ia lejojë vetes gjithashtu të këtë presion nga SHBA-ja dhe BE në të njëjtën kohë, por kjo është pikërisht ajo që kërcënon të ndodhë me të nën administratën e Biden.
Ka ardhur momenti që të vlerësohen bisedimet e fundit midis Turqisë dhe Greqisë pas një intervali prej pesë vitesh, për të diskutuar rreth eksplorimit të gazit në Mesdheun Lindor dhe vizitën në Bruksel nga Ministri i Jashtëm turk Mevlüt Çavusoglu.
Erdogan kohët e fundit ka përsëritur në mënyrë të vazhdueshme qëllimin e tij për të përmirësuar marrëdhëniet me Brukselin.
Adar e quan këtë “një hap të rëndësishëm”.
Por për mendimin e tij është ende herët të jesh optimist për marrëdhëniet afatgjata midis BE-së dhe Turqisë. “Besimi në këto marrëdhënie është prekur shumë vitet e fundit.” “Do të duhet kohë për të përmirësuar marrëdhëniet,” sipas tij.
Diskutime rreth kësaj post